پتروگرافی و ژئوشیمی سنگ های بازالتی پلیوکواترنری واقع در جنوب شرق نهبندان، شرق ایران

در جنوب خاوری شهرستان نهبندان و حوالی روستاهای استند، خونیک پایین و دهنه ناسفنده سنگ های بازالتی برونزاد دارند که از نظر زمین شناسی، در زون نهبندان-خاش قرار می گیرند. این سنگ ها در منطقه دارای ترکیبی از بازالت، تراکی-بازالت، تراکی-آندزی بازالت، تراکی-آندزیت و آندزی بازالت هستند که بر روی واحدهایی از سنگ های رسوبی ائوسن (رسوبات فلیش) و آمیزه رنگین کرتاسه پسین قرار گرفته اند و دارای سن پلیو-کواترنری هستند. کانی های اصلی تشکیل دهنده این سنگ ها شامل پلاژیوکلاز، پیروکسن (اوژیت)، اولیوین، آمفیبول (هورنبلند) و کانیهای اُپاک با زمینه ای از میکرولیت های پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن (اوژیت)، کانیهای اُپاک و اولیوین می باشند. وجود بافت های غربالی و منطقه بندی حاکی از شرایط ناتعادلی در هنگام تشکیل این سنگ هاست؛ کاهش سریع فشار در هنگام صعود ماگما به سطح زمین را می توان عامل ایجاد این شرایط ناتعادلی به حساب آورد. این سنگ ها در مقاطع میکروسکوپی غالباً دارای بافت پورفیری هستند، همچنین بافت های میکرولیتیک پورفیری، جریانی، حفره ای و گلومروپورفیری نیز دارند. ترکیب شیمیایی عناصر اصلی سنگ های بازالتی منطقه بر روی نمودارهای هارکر روند خطی و نسبتاً منظمی را نشان می دهند. در مقابل افزایش اکسید سیلیسیم در سنگ ها، روندهای اکسیدهای عناصر قلیایی انطباق مثبت و سایر اکسیدها انطباق منفی نشان می دهند. اگر چه این همبستگی های خطی بین اکسید سیلیسیم و دیگر اکسید ها حاکی از تشکیل آنها از منبع مشترک و روند عمومی تفریق و تبلور بلورین است لیکن به نظر می رسد بعضی از بی نظمی های مشاهده شده به دلیل تغییرات ناشی از ناهمگنی سنگ ها، درصد درشت بلورهای موجود درآنها، بافتهای نامتعادل موجود درکانیهای سازنده این سنگ ها، تغییرات فشار و احتمالاً آلایش پوسته ای باشد که ماگما در هنگام بالا آمدن و انجماد تحمل کرده است. در نمودارهای عناصر خاکی کمیاب نرمالیزه شده نسبت به کندریت نشان می دهد که شیب عمومی تغییرات دارای روند نزولی است و نشانگر غنی شدگی سنگ های منطقه از عناصر خاکی سبک (lree) و تهی شدگی از عناصر نادر خاکی سنگین (hree) است. بر اساس الگوی عناصر نادر خاکی، نمودار های عنکبوتی و بالا بودن نسبت های lile/hfse و lree/hree گدازه های نهبندان مشابه سنگ های آتشفشانی مناطق فرورانش هستند. همچنین پراکندگی نمونه ها بر روی نمودارهای تمایزی، زمین ساختی-ماگمایی نشانه شکل گیری این سنگ ها در حاشیه فعال قاره ای است. الگوی تمرکز نمودارهای چند عنصره و نسبتy / zrدر این سنگ ها مبین خاستگاه قوس قاره ای برای ماگمای تولید کننده این سنگ هاست. بررسی های ژئوشیمیایی نشان از منشاء گرفتن ماگمای بوجود آورنده این سنگ ها از ذوب بخشی درجه پائین یک گوشته متاسوماتیزم شده مرتبط با فرورانش است، لیکن با توجه به ماهیت قلیایی برخی از بازالت ها تعلق ماگمای تشکیل دهنده آنها به مناطق شکاف های قاره ای دور از انتظار نیست و تاثیر گسل ها را نباید نادیده گرفت.